Yönetimin olmazsa olmazı olan iç kontrolün etkin uygulanması çok önemlidir. İç kontrol uygulanırken süreçler iç içe geçmeli, birbirini desteklemeli ve dinamik akışta olması için sürekli güncellenmelidir.
İç kontrol anlayışı küresel boyutta ortak kabul görmüş olup, iç kontrol ve uygulaması ile ilgili küresel düzeyde standartlar oluşturulmuştur.
İç kontrol, hem özel hem de kamu yönetimi için elzemdir.
INTOSAI, Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları Organizasyonu olup Kamu Sektörü İç Kontrol Standartları Kılavuzunu referans alınmaktadır. INTOSAI, Kamu Sektörü İç Kontrol Standartları Kılavuzunu 1992’de ilk defa yayınlamış ve 2004 yılında da gözden geçirilmiş olarak yeniden yayınlamıştır. Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu olan IFAC’ın standart oluşturma çalışmaları küresel düzeydedir.
İç kontrol yani yönetim kontrolü kurum kaynaklarının verimli ve amaca uygun olarak değerlendirilmesi, uygulamalarda mevzuata bağlılık, işlerin zamanında ve güvenilir bir şekilde yapılması, hilelerin önlenmesi konularındaki tüm çalışanların ortak olduğu titiz ve etik çalışmalardır.
İç kontrol bir kurumun olmazsa olmazıdır. Çalışanlara riski yönetmeleri hususunda yol göstericidir. Böylece hedeflere kolaylıkla ulaşılmasını sağlar.
İç kontrol kurumun tüm birimlerini kapsayarak tüm faaliyetlerine nüfuz eder. Böylece hedeflere hızla ve kolaylıkla ulaşmayı sağlar.
İç kontrol sürecini etkin yönetebilmek için hedeflerin açık ve anlaşılır bir şekilde bütünleştirerek belirtilmesi gerekir.
İç Kontrol, kurumda genel hedeflere ulaşmak için tasarlanan iç içe geçmiş beş unsurdan meydana gelir. Bunlar kontrol ortamı, risk değerlendirme, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletişim ve izlemedir.
- Kontrol Ortamı, İç kontrolün disiplinini sağlar. Uygulanacak stratejinin ve amaçların belirlenmesinde çok etkili olup kontrol faaliyetlerini yapılandırır. Diğer unsurların temelidir. Hem kişisel hem mesleki dürüstlük, etik değerler, uzmanlığa değer verilmesi, üst yönetimin iç kontrole ilgisi, organizasyonun yapısı, insan kaynakları gibi unsurlar kontrol ortamını etkiler.
- Risk Değerlendirme, Belirlenen hedefleri gerçekleştirmek için uğraş verirken karşılaşılan riskleri değerlendirme bu risklere uygun çözümler geliştirme, analiz etme sürecidir.
- Kontrol Faaliyetleri, Kurumun hedeflerine ulaşması için riskleri bertaraf etmeye yarayan işlemler olup faaliyetleri iç kontrolün diğer dört unsuru ile bütünleşmiş olmalıdır.
- Bilgi ve İletişim, Bilgi ve iletişimin etkin olması kurumların faaliyetlerini kontrol etmesi için hayati önem taşır. Gerek kurum içi gerek kurum dışı işlerle bağlantılı olarak uygun, eksiksiz, güvenilir, güncel, doğru ve zamanında iletişim kurulmasına her daim ihtiyaç vardır.
- İzleme, Değişen hedeflere, ortama, kaynaklara ve risklere ayak uydurmak ve dönem içindeki sistem performans kalitesini değerlendirmek amacıyla iç kontrol sistemini izlemek gerekir.
Etkili bir iç kontrol için iç kontrol anlayışına sahip ve sorumluluk almaya istekli yönetici ve çalışanların yanı sıra; iç denetçilerin ve yüksek denetimin önemli rolleri vardır.
Üst yönetim, risk yönetiminin bir parçası olarak iç kontrollerin çerçevesini belirleyip riskler değiştikçe bu çerçeveyi güncellemelidir.
İç denetçi, iç kontrolün tasarımının ve işleyişinin değerlendirilmesinde dikkat çekici hususlara yoğunlaşarak iç kontrolün çalışması hakkında düzenli bilgiler sağlar.
İç kontrolün güçlü ve zayıf yönleri hakkında bilgi sağlayıp geliştirilmesi amacıyla tavsiyelerde bulunur.
Tüm bunların hakkıyla yapılabilmesi için iç denetim biriminin bağımsızlığının ve tarafsızlığının güvence altına alınması elzemdir.
Türkiye’de İç Kontrol Kavramı; Ülkemizde Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kamu mali yönetiminde iç kontrol sistemini kurmaktadır.
Kamu mali yönetimindeki iç kontrol sistemi ile ilgili merkezi uyumlaştırma görevi verilen Maliye Bakanlığı konu ile ilgili ihtiyaç duyulacak tüm önlemleri ülke genelinde almaya yetkili kılınmıştır.
Ayrıca tamamlayıcı bir unsur olarak Ön Mali Kontrol ve İç Denetim Sistemi de düzenlenmiştir.
Mali yönetimde, kamu kaynaklarının elde edilip korunmasının ve bunların tahsis edilmesinin, uygun maliyetlerle gerçekleştirildiğinin, kaynakların izin verilen amaçlar doğrultusunda verimli ve tutumlu şekilde kullanıldığının belirlenmesi önem arz ettiğinden iç kontrolün Türk kamu yönetimi tarafından doğru algılanması iyi bir aşamadır.
İç Denetim Koordinasyon Kurulu’nun 20.11.2006 tarihli ve 12 sayılı kararı ile Kamu İç Denetim Standartları belirlenmiştir.
Kamu İç Kontrol Standartları COSO modeli, INTOSAI Kamu Sektörü İç Kontrol Standartları Rehberi ve Avrupa Birliği İç Kontrol Standartları çerçevesinde Maliye Bakanlığı’nca belirlenmiştir.
Kamu İç Kontrol Standartları, idarelerde iç kontrol sistemlerinin oluşturulmasında, izlenmesinde ve değerlendirilmesinde dikkate almaları gereken temel yönetim kurallarını göstermekte ve tüm kamu idarelerinde tutarlı, kapsamlı ve standart bir kontrol sisteminin kurulmasını ve uygulanmasını amaçlamaktadır.
Kamu İç Kontrol Standartları, uluslararası standartlar ve iyi uygulama örnekleri çerçevesinde, iç kontrolün; kontrol ortamı, risk değerlendirmesi, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletişim ile izleme konuları çerçevesinde tüm kamu idarelerinde uygulanabilir olmasını sağlamak üzere genel nitelikte düzenlenmiştir.
Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği ile kamu idarelerinde iç kontrol sisteminin oluşturulması, uygulanması, izlenmesi ve geliştirilmesi amacıyla 18 standart ve bu standartlar için gerekli 79 genel şart belirlenmiştir.
İç denetçilerin kurumlarda yaptıkları iç denetimler neticesinde iç kontrol sistemleri ile ilgili öneri ve tavsiyeler İç Denetim Koordinasyon Kurulunun yayınlamış olduğu Yıllık Kamu İç Denetim Genel Raporlarında yer almaktadır.
Kurumsal amaç ve hedeflere ulaşmaya mani olabilecek risklerin tanımlanması konusunda 2009 yılında iç denetçilerce belirlenmiş olan ve kurumsal faaliyetlerin etkin, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesine engel olabilecek yapısal bir kısım riskler belirlenmiştir.
İç kontrol bir yönetim kontrol aracı olup yönetimin bir parçasıdır. Kurumda bulunan herkesin kontrolün hayata geçirilmesinde önemli bir rolü vardır.
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, kamu mali yönetiminde iç kontrol sistemini kurmaktadır.
Kurumlarda iç kontrol sisteminin iyi anlaşılıp uygulanması önemlidir. İç kontrol sistemi evrak kontrolü olmadığı gibi kurumun amaç ve hedeflerine ulaşmasını sağlamak için alınan her türlü önlem olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca, iç kontrol herkesin farklı düzeylerde rol aldığı önemli bir süreçtir.
KAYNAK: AOF VE ASBÜ