UZAKTAKİ EN YAKIN SOYDAŞLARIMIZ SALAR (SALUR) TÜRKLERİ

Nasıl ve ne durumda olduklarını bilmediğimiz ve kendileriyle ilgili yeni yeni detaylı bilgiler edindiğimiz Türk toplumlarından bir diğeride Salarlardır.

Öteki Türk toplulukları gibi burdada odukça zengin bir kültür tarihine sahip olan Salar Türklerinin tarihi hakkında ülkemizde her hangi bir çalışma yapılmamıştır.

Mahmut Kaşgari’nin Divan-ı Lügat-ı Türk’ünde Salurların 24 Oğuz boyundan birisi olduğu kaydedilmektedir.

Ünlü Fransız bilgini Paul Pelliot Salarların menşeinin Oğuzların bir kısmını oluşturan Salarlardan geldiğini, Rus bilim adamı E. R. Tenişev ise Salarların 14.üncü yüzyılda Türkmenler arasında yer alan “Salar” ya da “Salor” adını taşıyan bir kabilenin Salarların menşeini oluşturduğuna inanmaktadır.

Salar Türkleri genel olarak Çin'in kontrolünde bulinan Doğu Türkistan bölgesinde, Qinghai eyaletinin Xunhua Salar Otonom ilçesinde yaşamaktadırlar.

Ayrıca sözü edilen eyaletin Huolong Huizu Özerk ilçesi ile Gansu eyaletinin Jishıhua Baoan Salar Özerk ilçeleri Gansu eyaletinin bazı yerleri ile Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’ne bağlı Urumçi ve İli şehrinde de önemli miktarda Salar Türkleri bulunmaktadır.

Uygurlarda olduğu gibi Salar Türkleri de günümüzde yaşadıkları bölgeye sonradan göç edip yerleşmişlerdir.

- Birinci Göç Dönemi :

Salarların ilk göç hareketleri Cengiz Han’ın batıyı istila hareketlerinin başladığı yıllarda vuku bulmuştur.

1221 yılında Harezm bölgesini ve istila eden Cengiz Han, Türklerin yaşadıkları bölgelerden geçerken marangoz, mimar ve asker gibi meslek gruplarını bir araya getirerek, Moğol ordularına katılmalarını sağlamış ve onları çeşitli bölgelere dağıtmıştır.

Buradan da anlaşılacağı üzere, günümüzdeki Salarların ataları askeri yollardan, Anadoluya göç eden Türkmenler gibi, Moğollarla birlikte, birinci göç faaliyetine başlamışlardır. Böylece ilk olarak Çin topraklarına gelen Salarlar şimdiki Xunhua ilçesini merkez edinerek burada toplanıp yerleşmişlerdir.

İkinci Göç Dönemi :

Yine Anadoluya gelen bir başka Türkmen göç dalgası benzerini Salar Türkmenlerede yaşamıştır.

Timur devletinin zayıflamaya yüz tutmasıyla Orta Asya’nın (Türkistan'ın) siyasi görünümünde değişiklikler kendini hissettirmeye başlamıştır.

Bunun etkisiyle Karakoyunlular İran’ın batısı ile kuzeybatı kesiminde 1387ve 1468 yılları arasında hüküm sürecek olan devletlerini kurmuşlar, fakat Akkoyunlular ile aralarında çıkan şiddetli savaşlar etkilerini geniş bir alanda göstermiş, sakin bir yaşam bölgesine ihtiyaç duyan Salarlar ikinci bir göç dalgasını başlatmışlardır.

Salarların ataları Xunhua ilçesine gelip yerleştiklerinde nüfusları birkaç yüz ile bin rakamı arasında değişiyordu. Bu dönemde modern anlamda nüfus sayımı yapılmadığından, araştırmacılar kaçınılmaz olarak tahmini rakamlar vermektedirler.

Salarlar konusuna en fazla ilgi duyan Bazı Rus araştırmacılara göre 1953 yılında Salarların sayısı 31.000’i geçmiyordu. Ünlü Rus Türkolog Tenişev, Gansu ve Qinghai’da yaşayan Salarların sayısının 20.000 kişi olarak belirlemiştir. Çin istatistikleri Salar nüfusunu 1981 yılında 50.000, 1984 yılında ise 69.102 olarak vermektedir.

2005 yılında yayınlanan bir kitapta Gansu eyaletinde yaşayan Salar nüfusu 11784 olarak verilmekte, Qinghai’daki Salarlardan bahsedilmemektedir.

Uygur araştırmacı Münevver Salarların toplam nüfuslarının 88.000 olduğuna inanır, fakat bu rakamın hangi yıla ait olduğunu belirtmez.

Uygur, Kazak ve Kırgızlar gibi diğer Türk topluluklarından uzak bir bölgede yaşamalarına rağmen pek çok geleneklerini, dillerini ve dinlerini koruyabilmeyi başarmışlardır.

Türk toplulukları arasında oldukça özel bir yere sahip olan Salarların tarih kaynaklarının oldukça sınırlı olan bir kısmını Çince olarak yazılmışlardır.

Karahanlı döneminden başlamak üzere Salarların tarihi konusundaki veriler Arap harfleriyle eski Türkçe olarak yazılmıştır.

Bu alanda en tanınmış olan kaynak ise Divan -ı Lügat-ı Türk’tür.

1279 ve 1368 yılları arasında Yuan döneminden başlayarak Salarlar hakkında ayrıntılı bilgiler içeren Çin kaynakları görülmeye başlamıştır.

Sonuç olarak Salarlar Oğuz Türklerinin büyük ve kalabalık bir boyu olan Salarlar arasında yaşarlarken, Semerkant’tan ve Samagan’dan göç ederek, Çin’in Qinghai eyaleti sınırları içinde yer alan Xunhua’ya gelip yerleşen, Salar grubu yeni komşuları Çinliler, özellikle Tibetlilerin yoğun kültürel baskılarına boyun eğmeyerek kültürlerini, Uygur Türkçesine çok yakın olan dillerini, eski özelliklerini ve bağlı bulundukları İslam inancını kaybetmeksizin günümüze kadar yaşatmayı başarmış, çok renkli bir kültürel geçmişe sahip Türk topluğudur.

Kimi araştırmacılar tarafından Türkmenlerin Çin’deki uzantıları olarak da bilinen Salarların kültürü hakkında eski Türkçe ve Çince olarak kaleme alınmış pek çok yazılı materyaller, Tarih ve Filoloji camiası tarafından yeteri kadar incelenip değerlendirilememiştir. Türk araştırmacılarının Salar araştırmaları alanına daha fazla ilgi duymalarını umut ediyoruz.